Olga i Andrzej Małkowscy

Treść

Małkowscy całym swoim życiem potwierdzili wierność harcerskim ideałom - służby Bogu, Ojczyźnie i bliźnim. Z wielkim oddaniem i poświęceniem przenosili na polski grunt zasady i ideały skautingu i adoptowali je do naszych warunków. Byli wspaniałymi pedagogami i wychowawcami młodzieży, którą przygotowywali do walki o niepodległą Polskę.

Obydwoje urodzili się w tym samym, 1888 roku. Olga Drahonowska - przyszła żona Andrzeja Małkowskiego, 1 września w Krzeszowicach, on z kolei 31 października w Trębkach koło Kutna. Olga od dziecka wychowywana była w domu rodzinnym w kulcie patriotyzmu i umiłowania ziemi rodzinnej. Już w wieku 11 lat, jak opisała później w tygodniku dla młodzieży "Iskry", stworzyła z synów fornali, chłopców ogrodowych i pastuchów wiejskich liczący 24 osoby Zastęp Rycerzy Białego Orła, który miał na celu "zdobyć niepodległość Polski". Ten fakt świadczy o tym, jakie ideały od najmłodszych lat jej przyświecały. W młodości wykazywała duże uzdolnienia artystyczne. Po maturze wstąpiła na Uniwersytet im. Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie rozpoczęła studia biologiczne. Po dwóch latach jednak je zawiesiła, wstępując do Konserwatorium Muzycznego we Lwowie do klasy pianistyki, którą ukończyła w 1910 roku. Jednak nie tylko muzyka ją interesowała. Pasjonowała się także rzeźbą, poezją, sportem, będąc równocześnie instruktorką wychowania fizycznego w Polskim Towarzystwie Gimnastycznym "Sokół". Działała również w organizacji wychowania narodowego "Eleusis", gdzie poznała Andrzeja Małkowskiego, a później w organizacji niepodległościowej "Zarzewie". W tej drugiej poznała tajniki służby wojskowej i zdobyła szybko stopień porucznika Polskich Drużyn Strzeleckich.

Pierwszy obóz
W 1911 roku Olga Drahonowska założyła pierwszą żeńską drużynę skautową - III Lwowską Drużynę Skautową im. płk Emilii Plater. W tym czasie była również pierwszą komendantką skautek w Naczelnej Komendzie Skautowej. Rok później prowadziła już pierwszy obóz III Drużyny Skautek w Kosowie, w którym wzięły udział również skautki z innych zaborów. Jej drużyna zaczęła jako pierwsza używać hasła "czuwaj", a sama Drahonowska była także współautorką hymnu ZHP "Wszystko, co nasze...". Niedługo z powodu zagrożenia chorobą płuc Olga zrezygnowała z pracy skautowej we Lwowie i przeniosła się do Zakopanego, gdzie zaczęła kierować tamtejszym harcerstwem. Wkrótce dołączył do niej Andrzej Małkowski. Warto wspomnieć, że urodził się on w rodzinie ziemiańskiej o tradycjach patriotycznych i żołnierskich. Po zdanej maturze w VI Szkole Realnej we Lwowie, w 1906 roku został współzałożycielem abstynenckiej organizacji uczniów krakowskich "Młodzież". Dwa lat później rozpoczął studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej, lecz już w kwietniu 1910 roku przeniósł się na Uniwersytet Jana Kazimierza, którego nie ukończył. Natomiast wkrótce został członkiem Zarządu Głównego "Eleuterii", czyli federacji związków abstynenckich. Należał także do "Eleusis", "Zarzewia" i "Sokoła".
Co ciekawe, zainteresowanie skautingiem narodziło się u niego nagle. W 1909 roku wpadł mu w ręce podręcznik dla skautów "Skauting dla chłopców" samego Roberta Baden-Powella, twórcy skautingu. Małkowski przetłumaczył tę książkę na język polski i od tej pory stał się wielkim entuzjastą i propagatorem skautingu na ziemiach polskich. Wkrótce wszedł on w skład pierwszej Komendy Skautowej, a następnie Naczelnej Komendy Skautowej we Lwowie, zaczął wydawać także "Skauta". Małkowski traktował skauting jako nowy styl życia i metodę odrodzenia młodzieży. W 1911 roku podkreślał: "Stajemy do szeregu z wiarą, że praca harcerska wyprowadzi pokolenie młodzieży polskiej dzielnej i ofiarnej dla narodowej sprawy. Harcerzami chcemy ją zrobić nowoczesnymi: krzewicielami świata i postępu o polskie tradycje opartego. Jaką wyrośnie młodzież polska, taką będzie narodu przyszłość".
Już w 1913 roku Małkowski zorganizował wycieczkę skautową na III Wszechbrytyjski Zlot Skautów w Birmingham w Anglii, gdzie nad polskim obozem powiewała flaga z białym orłem, zaś sam Małkowski otrzymał od Roberta Baden-Powella skautowy medal "Za zasługi". W czerwcu tego roku Małkowski przeniósł się do Zakopanego, gdzie wziął ślub z Olgą Drahonowską. Małżeństwo Małkowskich stworzyło w Zakopanem silny i niezależny ośrodek harcerski. Świętej pamięci ks. prałat Zdzisław Jastrzębiec Peszkowski, Naczelny Kapelan Harcerstwa poza Granicami Kraju, tak wspominał tamten czas: "Będąc na różnych zlotach skautowych, miałem okazję przyjrzeć się im bliżej. Każdy kraj miał troszeczkę inny wydźwięk tego skautingu. Ale jeżeli chodzi o nas, tośmy mieli jedno wielkie szczęście, że byli Małkowscy, którzy stworzyli w Zakopanem silny, niezależny ośrodek harcerski, kilku wspaniałych instruktorów, jak Piasecki, Strumiłło, później Falkowska i inni. Polskie harcerstwo nigdy nie straciło jasnego obrazu, do jakiego kraju i Narodu należy. Czuwam - to znaczy, że staram się być człowiekiem sumienia, czuwam - to znaczy dalej: dostrzegam drugiego, czuwam - to znaczy: czuję się odpowiedzialny za to wielkie, wspólne dziedzictwo, któremu na imię Polska. Jeżeli chodzi o różnice między skautingiem nawet na całym świecie a harcerstwem polskim, to polegają one na tym, że nasze było bardzo poważne i przede wszystkim skupione na tym, żeby pracując nad charakterami, wychowywać mocnego człowieka. Co warte podkreślenia - zawsze było związane bezpośrednio z Narodem, z Polską i wiązało się zawsze z czynem zbrojnym".

Służba Polsce
Wraz z wybuchem I wojny światowej Andrzej Małkowski wstąpił do Legionów Polskich i wziął udział w pierwszych walkach, lecz zależność tych formacji od zaborcy austriackiego spowodowała jego wystąpienie. Sam pragnął stworzyć w okupowanym kraju niepodległą Rzeczpospolitą Podhalańską jako zaczątek niepodległej Polski. Pomagała mu w tym żona, która zorganizowała w Zakopanem skautową pocztę, a także pomoc żniwną dla góralek, ochronkę dla opuszczonych dzieci, tanią jadłodajnię dla ubogiej ludności i skautową straż porządkową pełniącą nocną służbę. Pod jej komendą skauci urządzali tajne składy broni w górach, które jednak odkryła wkrótce policja austriacka. Małkowscy musieli wtedy uciekać do Anglii, a później do Stanów Zjednoczonych, gdzie Andrzej zakładał polskie drużyny skautowe. Tutaj przyszedł na świat ich syn - nazwany przez nich Lutykiem, z którym w rok później Olga wróciła do Europy. Andrzej pozostał w Ameryce, starając się utworzyć Legion Polski do walki z Niemcami. Ponieważ nie udało mu się to, wyjechał wkrótce do Kanady, gdzie w grudniu 1916 roku wstąpił do wojska. Miesiąc później został przyjęty do Wojskowej Szkoły Piechoty, którą ukończył w kwietniu tego samego roku. Z początku służył w armii kanadyjskiej i walczył na froncie we Francji, jednak w listopadzie 1918 roku został przeniesiony do armii generała Józefa Hallera. Zginął w nocy z 15 na 16 stycznia 1919 roku w wyniku zatonięcia statku, którym płynął do Odessy, wysłany w misji wojskowej do polskich oddziałów generała Lucjana Żeligowskiego.
Zanim doszło do tej tragedii, Olga uczyła muzyki w Ecole Nouvelle w Szwajcarii i w polskiej szkole w Londynie, którą założyła na prośbę Polish Relief Found. Później zamieszkała w Torquay jako kustosz zbiorów rodziny Krajewskich, przeznaczonych dla Polski, gdy odzyska niepodległość. Również tam Małkowska uczyła muzyki i wychowania fizycznego w szkołach, organizując i prowadząc drużynę skautek i wilcząt. Do Zakopanego wróciła z synem pod koniec 1921 roku. Już po roku zapoczątkowała trzymiesięczną szkołę instruktorek ZHP w Kuźnicach. Natomiast w 1924 roku została komendantką Zlotu Harcerek w Świdrze pod Warszawą, a następnie członkinią polskiej delegacji na III Światową Konferencję Skautek w Foxlease w Anglii. Rok później założyła w Sromowcach Wyżnych Szkołę Pracy Instruktorskiej i Pracy Harcerskiej, którą wkrótce uznano za ważny ośrodek promieniujący ideą harcerską na całe społeczeństwo. "Olga kochała dzieci i młodzież, ale była w stosunku do nich stanowcza i wymagająca. Dążyła do wyrabiania w swoich wychowankach tych cech charakteru, które w przyszłości uczyniłyby z nich pełnowartościowych i użytecznych ludzi. Kładła nacisk zwłaszcza na prawdomówność, samodzielność, pomoc i opiekę wobec słabszych. Uczyła dzieci również wrażliwości na piękno i szukania go w naturze wokół siebie. Sama wielka miłośniczka gór dobrze znała Tatry i Pieniny, a w latach młodości często jeździła w Karpaty Wschodnie na wycieczki i obozy" - pisze o tym Maria Fidler Morawcowa w "Harcerzu Rzeczypospolitej".

Za granicą
W latach 30. XX wieku Małkowska prowadziła konferencje skautowskie na świecie, a także zajmowała się wizytacjami skautek w innych krajach. Należała do Komitetu Światowego Skautek oraz była wybraną skautową delegatką w Komitecie Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą w Lidze Narodów. Rząd Polski odznaczył ją Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta i Krzyżem Niepodległości. Po klęsce wrześniowej w 1939 roku Małkowska opuściła kraj, udając się do Anglii, gdzie m.in. założyła Dom Dziecka Polskiego w Dartmouth, który po nalotach Luftwaffe został przeniesiony do Szkocji do posiadłości Castlemains koło Douglas w Lanarkshire. Co ważne, w 1942 roku Małkowska została przewodniczącą Komitetu Naczelnego ZHP na czas wojny i organizowała GIS (Guides International Service), czyli skautową służbę międzynarodową niosącą pomoc dzieciom na terenach wyzwalanych spod okupacji hitlerowskiej. Poprzez Caritas GIS dostarczyła żywność dzieciom zniszczonej Warszawy. Pierwszy raz Małkowska przyjechała do Polski z wycieczką dzieci pod koniec lat 50. XX wieku. To pierwsze spotkanie z Ojczyzną po wojennej tułaczce wspominała później bardzo gorąco. Podkreślała: "Nie macie pojęcia, co to za cudowne uczucie znaleźć się na swojej własnej ziemi. Stykam się z młodzieżą harcerską. Cóż to za cudna młodzież! Najbardziej patriotyczna i wierząca. Doprawdy, nasz Naród jest wspaniały!". Do kraju wróciła ostatecznie w 1961 roku. Zamieszkała początkowo we Wrocławiu, a później w Zakopanem. Zmarła 15 stycznia 1979 roku, dokładnie w 60. rocznicę śmierci swego męża, i została pochowana na nowym cmentarzu w Zakopanem.
18 maja 2001 roku otwarte zostało w Zakopanem Muzeum Harcerskie im. Olgi i Andrzeja Małkowskich. W ubiegłym roku obchodziliśmy w Polsce rok poświęcony tym wybitnym twórcom harcerstwa polskiego. W uchwale Senatu Rzeczypospolitej Polskiej podkreślono m.in.: "Senat Rzeczypospolitej Polskiej ogłasza rok 2008 Rokiem Andrzeja i Olgi Małkowskich, dwojga wybitnych twórców polskiego harcerstwa. Senat czyni to pełen uznania dla działalności polskiego harcerstwa, którego 100. rocznica przypada w 2010 roku, dla jego wartości wychowawczych, które kształtowały przez cały wiek dwudziesty oraz kształtują nadal osobowości i postawy etyczne kolejnych pokoleń polskiej młodzieży w duchu służby i braterstwa. Harcerki i harcerze w najtrudniejszych chwilach historii naszej Ojczyzny wielokrotnie zdawali egzamin z patriotyzmu i postaw obywatelskich".
Piotr Czartoryski-Sziler
"Nasz Dziennik" 2009-01-17

Autor: wa